De preadviezen van de VAR, Vereniging voor bestuursrecht, gaan in 2023 over het thema Zorgplichten. De preadviseurs zijn inmiddels bekend. Ik ben enorm verguld dat Michiel Scheltema & Maurits Ippel, Arre Zuurmond, Anna Collignon en Rogier Stijnen de vier preadviezen over dat thema gaan schrijven, zodat we ze op de jaarvergadering, op 12 mei 2023 kunnen bespreken.
Zorgplichten kwamen bij mijzelf weer scherp op het netvlies door de Scheltema-lezing van Alex Geert Castermans (zie: NTB 2021/210). Castermans merkte op (ik parafraseer een beetje kort door de bocht) dat waar de overheid, bijvoorbeeld, van leveranciers van financiële producten eist dat die hun klanten zeer uitvoerig informeren over alle risico’s die daaraan zijn verbonden, het maar de vraag is hoe veel informatie de overheid zelf aan burgers verstrekte over de risico’s van het ontvangen van kinderopvangtoeslag.
De overheid bindt niet alleen anderen aan zorgplichten, maar is daar ook zelf aan gebonden. Zo wordt binnenkort de Algemene wet bestuursrecht verrijkt met een nieuw artikel 2:1 lid 1 (‘Een bestuursorgaan draagt zorg voor passende ondersteuning bij het verkeer met dat bestuursorgaan’) en ook in artikel 2.4 van de Wet open overheid zijn zorgplichten voor de overheid opgenomen, voor de documenten die bestuursorganen onder zich hebben en voor de informatie die bestuursorganen verstrekken.
Als VAR-bestuur hebben we het thema Zorgplichten gekozen om beter zicht te krijgen de vraag hoe zorgplichten die de overheid aan anderen oplegt zich verhouden tot verplichtingen waar zij zelf aan is gebonden. Waar ligt de grens tussen de zorg die de overheid burgers moet bieden en de eigen verantwoordelijkheid van diezelfde burgers? Hoe zit het met de kenbaarheid van zorgplichten en de rechtszekerheid van degenen aan wie de overheid zorgplichten oplegt? Dat zijn maar enkele van de vele vragen die in de vier preadviezen aan de orde komen.
Het eerste preadvies wordt geschreven door Michiel Scheltema (oud-regeringscommissaris voor de Awb) en Maurits Ippel (wetgevingsjurist bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Startpunt voor hen is dat de rechtsstaat er is voor de burger. Het bestuursrecht moet daarom verzekeren dat de burger in zijn verhouding tot de overheid in staat is die positie als burger gestalte te geven. Dit vergt afstemming van het recht op het doenvermogen van de burger, het bieden van ondersteuning aan burgers die dat nodig hebben in hun verhouding tot de overheid, en een goede balans tussen het overheidsperspectief en het burgerperspectief.
Arre Zuurmond, regeringscommissaris informatiehuishouding, schrijft het tweede preadvies, over de toegankelijkheid en kwaliteit van informatiesystemen van de overheid. Hoe kan de overheid ervoor zorgen dat de informatie waarover zij beschikt en die voor burgers van belang kan zijn, gemakkelijk toegankelijk is? En hoe kan worden gegarandeerd dat de overheid zich bij beslissingen die voor burgers van belang zijn, hen niet overvraagt en zich baseert op de juiste informatie? Hoe ver gaan de eisen die op dat punt aan de overheid kunnen worden gesteld?
Zorgplichten krijgen een steeds grotere betekenis in het omgevingsrecht. In het derde preadvies gaat Anna Collignon, advocaat bestuurs- en omgevingsrecht bij Stibbe, in op de vraag wat de functie is van deze zorgplichten en of de verwachtingen over het functioneren van zorgplichten uitkomen. Leidt het gebruik van zorgplichten niet tot meer rechtsonzekerheid voor burgers, bedrijven, overheid en rechtspraak of tot andere onwenselijke neveneffecten?
Rogier Stijnen, senior juridisch adviseur bij de rechtbank Rotterdam, schrijft in het vierde en laatste preadvies over de zorgplichten die de overheid in het financieel-economische recht aan vergunninghouders en andere marktdeelnemers oplegt. Hij brengt een aantal van die zorgplichten in kaart aan de hand van wetgeving, rechtspraak en literatuur. Hoe ver gaan die zorgplichten? Wie is de normadressaat? Is voldoende kenbaar dat sprake is van een zorgplicht en wat die inhoudt?
Het duurt nog bijna een jaar, maar ik kijk nu al uit naar het lezen van preadviezen en de discussie erover op de VAR-jaarvergadering op vrijdag 12 mei 2023.
Bert Marseille
